Notatka BBN: U.S. Army War College o rosyjskiej strategii w Europie Wschodniej - Wydarzenia - Biuro Bezpieczeństwa Narodowego

***

Notatka BBN
nt. analizy U.S. Army War College
poświęconej rosyjskiej strategii w Europie Wschodniej

U.S. Army War College opublikował w marcu br. opracowanie pt.: „A U.S. Army War College analysis of Russian strategy in Eastern Europe, an appriopirate U.S. response, and the implications for U.S. landpower”, będące wynikiem badań ponad trzydziestoosobowego zespołu autorskiego, w którego skład weszli przedstawiciele amerykańskich ośrodków naukowych oraz sił zbrojnych: USA, Ukrainy, Gruzji, Estonii, Holandii, Danii, Kanady i Litwy.

W ramach merytorycznych rozdziałów publikacji przeanalizowano: środowisko wewnętrzne Federacji Rosyjskiej, w tym system władzy i jego cele strategiczne (rozdz. 1.); efektywność rosyjskich działań w Gruzji, na Krymie i w Ukrainie Wschodniej oraz ich wpływ na ukształtowanie się obecnej koncepcji prowadzenia operacji hybrydowych (rozdz. 2.); oraz, rosyjską strategię chaosu i działań hybrydowych, w tym jej implementację i operacjonalizację (rozdz. 3.). Opracowanie zamyka kompleksowa analiza celów (ends), sposobów (ways), w tym obecnej koncepcji działania amerykańskich sił lądowych oraz zasobów (means), składających się na rekomendowaną opcję odpowiedzi USA i NATO na strategię rosyjską (rozdz. 4).

Główne tezy opracowania przedstawiono poniżej.

CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA WEWNĘTRZNEGO

• Transformacja wewnętrzna, której podlega obecnie Rosja jest ukierunkowana na utrwalenie systemu autorytarnej władzy i oligarchicznej dystrybucji dóbr (cele wewnętrzne) oraz odbudowanie statusu Rosji jako globalnej potęgi (cel zewnętrzny).
• Elementami kształtującego się w Rosji systemu „rywalizującego autorytaryzmu” (competitive authoritarianism) są różne podmioty (elity władzy, oligarchowie, establishment wojskowy, przedstawiciele klasy średniej) oraz ich formalne i nieformalne grupy, które wzajemnie ze sobą oddziałują w zakresie dostępu do czynników niematerialnych (władzy) i materialnych (finansów).
• Interakcjom tym towarzyszą różnego rodzaju napięcia (elementy systemu działające przeciwko sobie), tarcia (elementy systemu konkurujące ze sobą) oraz pęknięcia w systemie (słabości systemu, jego luki). Dlatego celem W. Putina (Putin’s grand strategy) jest utrzymanie, utrwalenie oraz ochrona tego wciąż niestabilnego systemu.
• Osiągnięciu tego celu służyć ma: 1) utrzymanie obecnej władzy i jej wewnętrznej legitymizacji (m.in. poprzez: kontrolowanie informacji, centralizację władzy, restrykcje prawne); 2) zintensyfikowanie narracji o „Wielkiej Rosji” (m.in. poprzez: odbudowę dawnej strefy wpływów, wzmacnianie relacji dwustronnych z wybranymi państwami, modernizację i podniesienie bojowej efektywności armii); 3) skalkulowane wykorzystanie rosyjskiego nacjonalizmu (m.in. poprzez: utrzymywanie relacji z diasporą rosyjską, wspieranie sił sprzyjających Rosji w konfliktach oraz kryzysach lokalnych i wewnętrznych, tłumienie ruchów demokratycznych, działania prowokacyjne wobec USA i NATO); 4) ochrona źródeł dochodów państwa (m.in. poprzez: kontrolowanie sektora paliwowo-energetycznego, centralizację zarządzania gospodarką).

TRANSFORMACJA POTENCJAŁU ROSYJSKICH SIŁ LĄDOWYCH

• Zasadnicze zmiany w rosyjskim potencjale lądowym, w koncepcji jego wykorzystania (doktrynie wojskowej), w taktyce działania oraz w wyposażeniu i uzbrojeniu zaszły w czasie niespełna jednej dekady.
• Źródłem kierunkowych wniosków w tym zakresie była kampania gruzińska (zmiany systemowe w zakresie: C2, rozpoznania, manewrowości, wsparcia ogniowego i logistycznego, systemów ochrony i przetrwania, profesjonalizacji sił zbrojnych) oraz kampania krymska (zmiany funkcjonalne w zakresie: hybrydowości działań jako operacyjnej i taktycznej podstawy kampanii, decentralizacji C2, koordynacji planowania działań w wymiarze „joint” i informacyjnym/dezinformacyjnym, szczegółowego rozpoznania środków ciężkości przeciwnika, tworzenia połączonych zgrupowań zadaniowych). Zdobyte w ich toku doświadczenia były rozwijane i doskonalone w ramach kampanii w Ukrainie Wschodniej (Doniecku i Ługańsku).
• Chociaż każda z tych operacji posiada swoje unikatowe cechy (Gruzja: konwencjonalna wojna manewrowa, poprzedzona eskalacją wrogości i przygotowaniami obu stron; Krym: użycie „lokalnego” zaplecza wojskowego oraz wykorzystanie wsparcia ludności lokalnej; Wschodnia Ukraina: koncentracja na wsparciu sił separatystycznych z epizodycznym użyciem sił zbrojnych), to na ich podstawie można wyróżnić trzy kluczowe elementy konstytuujące ogólną koncepcję przyszłych operacji wojskowych FR (konwencjonalnych i niekonwencjonalnych) w państwach sąsiedzkich:

• podstawą osiągania wytyczonych celów (militarnych i asymetrycznych) będą działania z użyciem potencjału sił lądowych;
• siły specjalne będą użyte do prowadzenia działań hybrydowych i nieregularnych;
• prowadzenie operacji informacyjnych i dezinformacyjnych będzie ściśle powiązane z działaniami zbrojnymi (regularnymi i nieregularnymi) w celu narzucenia własnej narracji polityczno-strategicznej.

• Koncepcja ta, jej główne założenia, stanowią składową strategii chaosu (strategy of ambiguity), czyli szerszej wizji (koncepcji) oddziaływania Rosji na państwa regionu.

STRATEGIA CHAOSU

• Istotą tej strategii jest tworzenie sytuacji niejednoznaczności, niedookreśloności (ambiguity) co do charakteru i poziomu zaangażowania FR, zapewniajacej temu państwu strategiczną elastyczność (np. możliwości zaprzeczenia udziału
  w eskalowaniu kryzysu w przypadku niepowodzenia działań) i inicjatywę, a także zaskoczenie i zastraszenie strony przeciwnej. Jej głównym narzędziem wykonawczym są tzw. siły hybrydowe, składające się m.in. ze służb bezpieczeństwa oraz sił konwencjonalnych, specjalnych i sił separatystycznych, w tym popleczniczych (proxy forces).

Implementacja strategii

• W ogólnym zarysie, strategia chaosu zakłada wykorzystywanie rosyjskiej mniejszości etnicznej do zainicjowania ruchów separatystycznych i destabilizacji sytuacji wewnętrznej kraju. Działaniom tym, będzie towarzyszyć ze strony FR niejawne wsparcie materialne i niematerialne oraz projekcja siły militarnej (konwencjonalnej i niekonwencjonalnej).
• W szczegółowym ujęciu, implementacja strategii zakłada realizację następującego zestawu działań:  

• konsolidowanie ośrodka władzy politycznej i wykorzystywanie nacjonalizmu  do utrzymania poparcia wewnętrznego dla reżimu W. Putina;
• prowadzenie długofalowej kampanii informacyjnej, wykorzystującej wszystkie środki przekazu (media) do narzucenia narracji polityczno-strategicznej krajowej i europejskiej opinii publicznej;
• wykorzystanie rosyjskiej mniejszości etnicznej (włącznie z „eksportem separatystów”) do działań wywrotowych w celu destabilizowania sytuacji wewnętrznej państw sąsiednich;
• manewrowanie dużymi zgrupowaniami sił konwencjonalnych wzdłuż granic państwowych w celu zastraszenia i zniechęcenia władz kraju do podjęcia zdecydowanych działań wobec separatystów;
• zwiększanie strategicznej elastyczności (swobody) działania m.in. poprzez zaprzeczanie, oszukiwanie, dezinformowanie lub udział w budowaniu porozumień pokojowych bez zamiaru ich przestrzegania;
• naruszanie granic państwowych w celu zaopatrywania sił prorosyjskich w sprzęt i uzbrojenie oraz personel wojskowy pod pozorem prowadzenia misji humanitarnych;
• minimalizowanie ryzyka wystąpienia negatywnych skutków prowadzonej agresji hybrydowej poprzez kroczące i systematyczne osiąganie cząstkowych (ograniczonych) celów strategicznych.

Operacjonalizacja strategii

• Strukturę operacyjną strategii tworzą następujące elementy:

• utrzymanie władzy przez W. Putina jako strategiczny środek ciężkości;
• stabilność rosyjskiego reżimu politycznego jako główny cel strategiczny oraz powrót do statusu globalnego mocarstwa i odbudowa strefy wpływów jako cele dodatkowe (wspierające);
• dyplomacja, gospodarka, informacja, cyberprzestrzeń (cybersfera), rozpoznanie, siły konwencjonalne i specjalne oraz siły strategiczne jako dziedzinowe (sektorowe) i funkcjonalne linie operacji;
• projekcja „soft power”, wpływ na krajową opinię publiczną, narzucenie rosyjskiej narracji polityczno-strategicznej, kreowanie niestabilności w krajach sąsiedzkich oraz manipulowanie opinią diaspory rosyjskiej jako krytyczne zdolności;
• silne relacje dwustronne (Chiny, Turcja, Grecja, Iran, Pakistan), odporna na zewnętrzne oddziaływanie gospodarka, poczucie realnego zagrożenia dla Rosji ze strony Zachodu, efektywne narzędzia walki informacyjnej, nowoczesne oraz profesjonalne siły konwencjonalne i niekonwencjonalne (w tym specjalne) jako krytyczne wymagania;
• politycznie i gospodarczo zjednoczony Zachód, rosyjska gospodarka bazująca na zasobach naturalnych oraz imporcie zaawansowanych technologii, narracja polityczno-strategiczna Zachodu (demokracja, wolności i prawa człowieka) oraz wiarygodne siły i środki odstraszania jako krytyczne słabości (critical vulnerabilities);

OPCJA ODPOWIEDZI USA I NATO

• Ramy koncepcyjne rekomendowanej opcji odpowiedzi USA i NATO na rosyjską strategię chaosu obejmują zestaw celów strategicznych (ends), sposoby działania (ways) oraz niezbędne zasoby (means).

Cele strategiczne

• Zakładany stan końcowy (end state) działań sojuszniczych obejmuje następujące cztery elementy: 1) silne NATO jako kręgosłup (podpora) bezpieczeństwa międzynarodowego; 2) poszanowanie przez Rosję norm prawa międzynarodowego  oraz granic państwowych; 3) poszanowanie przez wszystkie mocarstwa regionalne (w tym Rosję) prawa państw do politycznego samostanowienia; 4) powstrzymanie (odstraszenie) rosyjskiej agresji w sposób eliminujący ryzyko błędnej interpretacji intencji (celów) sił sojuszniczych i ewentualnej eskalacji kryzysu (konfliktu).

W tym kontekście, efektywna strategia USA i NATO powinna uwzględniać następujące cele:

• wzmocnienie jedności NATO;
• budowę i utrzymanie wiarygodnego oraz elastycznego Sojuszniczego systemu odstraszania (obecność wojskowa, gotowość bojowa, interoperacyjność, strategiczne rozpoznanie i zdolność do przeciwdziałania pełnemu spektrum zagrożeń ze strony FR jako podstawa tego systemu);
• rozwój efektywnego systemu rozpoznania w wymiarze regionalnym (zdolności przeciwzaskoczeniowe pozwalające NATO antycypować działania FR,w tym zniwelować rosyjską przewagę w zakresie czasu, inicjatywy i walki informacyjnej);
• prowadzenie operacji informacyjnych i cyberkampanii umożliwiających osłabienie wpływu FR na rosyjską mniejszość etniczną w regionie;
• budowę zdolności i stworzenie warunków do przeciwdziałania operacjom rosyjskich sił specjalnych nakierowanych na tworzenie sił popleczniczych (proxies);
• wzmocnienie bezpieczeństwa kontrwywiadowczego oraz sojuszniczego systemu łączności i wymiany informacji niejawnych (m.in. w relacji NATO-państwa partnerskie);
• przeciwdziałanie antyzachodniej retoryce Rosji w państwach regionu;
• wpływanie na scentralizowany system decyzyjny Rosji;
• obniżenie zależności energetycznej od Rosji;
• demonstrowanie efektywności amerykańskiego systemu odstraszania nuklearnego.

Sposoby i środki (zasoby) wzmocnienia bezpieczeństwa państw bałtyckich oraz Ukrainy i Gruzji

• W sferze dyplomatycznej: zachęcenie państw NATO do uczestniczenia w zakresie sojuszniczej projekcji obecności wojskowej w zagrożonych państwach; zachęcanie Litwy, Łotwy i Estonii do szerszego angażowania mniejszości rosyjskiej w wewnętrzne procesy polityczne; zintensyfikowanie kampanii informacyjnej, dyskredytującej działania Rosji na forach organizacji międzynarodowych; zachęcanie Ukrainy i Gruzji do zintensyfikowania wewnętrznych reform, w tym z zakresu walki z korupcją oraz implementacji rządów prawa.
• W sferze informacyjnej: prowadzenie kampanii informacyjnych w państwach regionu, z wykorzystaniem szerokiego wachlarza środków masowego przekazu (radia, TV, Internetu), dyskredytujących rosyjską propagandę; wspieranie lokalnych operacji informacyjnych przeciwko Rosji, w tym Ukrainy w zakresie demaskacji zaangażowania rosyjskich żołnierzy w walki w tym kraju.
• W sferze gospodarczej: zachęcanie państw bałtyckich do włączania rosyjskiej mniejszości narodowej do budowania gospodarczych podstaw rozwoju Litwy, Łotwy i Estonii; wspieranie tych państw w działaniach na rzecz minimalizowania zależności energetycznej od dostaw z FR; wspieranie Ukrainy w sferze finansowej i humanitarnej (pomoc żywnościowa i medyczna dla uchodźców z rejonów walk), w połączeniu z weryfikacją postępów w zakresie walki z korupcją oraz rozwoju demokracji; utrzymanie sankcji gospodarczych wobec FR.

W sferze militarnej:

a.kierunki działań (course of action, COA) w zakresie wzmocnienia bezpieczeństwa państw bałtyckich:

• COA 1: stała wysunięta obecność i bazowanie sił amerykańskich w sile jednej brygadowej grupy bojowej (IBCT lub SBCT);
• COA 2: wysunięta obecność rotacyjna, związana z kontynuacją obecnie prowadzonych działań w tym zakresie (wypracowanie regionalnej koncepcji rotacji sił);
• COA 3: wzmocniona amerykańska obecność wojskowa w Europie w głębi strategicznej i operacyjnej (over-the-horizon) Sojuszu (w Niemczech, Włoszech, Węgrzech i Polsce) w sile ciężkiej brygadowej gruby bojowej, brygady wsparcia oraz elementów lotnictwa, rozpoznania i logistyki;
• COA 4: wysunięta rotacyjna obecność sił specjalnych oraz powietrznodesantowej brygadowej grupy bojowej, wraz z elementami wsparcia ogniowego w sile brygady, w Europie Centralnej.

b. kierunki działań (course of action, COA) w zakresie wzmocnienia bezpieczeństwa Ukrainy i Gruzji:

• COA 1: stała wysunięta obecność w sile brygadowej grupy bojowej (IBCT lub SBCT) oraz pomoc wojskowa (szkolenie i wyposażenie w sprzęt wojskowy, zarówno śmiercionośny, jak i nieśmiercionośny);
• COA 2: wysunięta obecność rotacyjna oraz ograniczona pomoc wojskowa (szkolenie i wyposażenie w sprzęt nieśmiercionośny).
• COA 3: rotacyjna obecność doradców wojskowych i sojuszniczego wyposażenia z zakresu działań specjalnych, kontrwywiadowczych i rozpoznawczych.

Inne zadania NATO

• Efektywność NATO wymaga zdecydowanego przywództwa USA. Niemniej, Stany Zjednoczone powinny podjąć negocjacje z państwami członkowskimi dot. budowy wiarygodnego potencjału sił lądowych, adekwatnego do zmian środowiska bezpieczeństwa. Priorytetem w tym zakresie jest wdrożenie postanowień Szczytu NATO w Newport (2014), a przede wszystkim utworzenie sił natychmiastowego reagowania (VJTF), zdolnych zarówno do odstraszania, jak i efektywnego prowadzenia działań bojowych. Ważne jest także zadeklarowanie gotowości do realizacji zbiorowej obrony, w myśl art. 5 TW, nie tylko w przypadku klasycznej agresji militarnej, ale także zewnętrznej agresji nakierowanej na destabilizację ładu wewnętrznego (m.in. przy pomocy cyberataków lub masowych zakłóceń bezpieczeństwa i porządku publicznego). W odniesieniu do Ukrainy i Gruzji, istotne jest jasne określenie warunków pod jakimi państwowym tym zostanie zaoferowany Plan Działań na rzecz Członkostwa (Membership Action Plan).

Analizowana publikacja to wysoce merytoryczne studium analityczne poświęcone realizowanej przez Rosję strategii chaosu, wykorzystywanej do kształtowania obecnej sytuacji strategicznej w Europie Wschodniej i stanu środowiska bezpieczeństwa w wymiarze europejskim, a także założeniom koncepcji stosownej odpowiedzi na tę strategię przez USA i NATO.

autor: płk. Adam Brzozowski/DZSZ