Strategiczne problemy bezpieczeństwa UE - Wydarzenia - Biuro Bezpieczeństwa Narodowego

***

STRATEGICZNE PROBLEMY BEZPIECZEŃSTWA EUROPEJSKIEGO
stan na 29 lipca 2014 r.

(pobierz dokument w formacie PDF)

(Strategic Issues of European Security)

Rada Europejska w grudniu 2013 roku zwróciła się do Wysokiego Przedstawiciela ds. Zewnętrznych i Polityki Bezpieczeństwa, aby „w ścisłej współpracy z Komisją ocenił wpływ zmian w środowisku globalnym oraz by, po konsultacjach z państwami członkowskimi, przedstawił Radzie w 2015 r. sprawozdanie dotyczące wyzwań i możliwości stojących przed Unią”. Konkluzja ta zobowiązuje do refleksji nad strategicznymi problemami bezpieczeństwa UE. Jest ważne, aby uwzględniała ona kompleksowe podejście do bezpieczeństwa i obejmowała: misję UE w dziedzinie bezpieczeństwa, jej międzynarodowe otoczenie i warunki bezpieczeństwa, możliwe kierunki działań UE oraz niezbędny zakres przygotowań pozwalających skutecznie realizować tę misję. Innymi słowy: proces ten powinien mieć w swej istocie charakter strategicznego przeglądu bezpieczeństwa europejskiego, a przygotowany w jego wyniku raport do debaty na Radzie Europejskiej w 2015 roku, być swego rodzaju Białą Księgą Bezpieczeństwa UE, zawierającą różne możliwe scenariusze i opcje działania.

Raport Wysokiego Przedstawiciela ds. Zewnętrznych i Polityki Bezpieczeństwa mógłby stać się podstawą do przygotowania nowej Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa, jeżeli szczyt Rady Europejskiej w 2015 roku uzna taką potrzebę. Powinniśmy zmierzać w perspektywie do takiego właśnie celu. Dlatego ważne jest wcześniejsze merytoryczne przedyskutowanie i próba uzgodnienia między państwami UE strategicznych problemów bezpieczeństwa europejskiego. Uważamy, że takie podejście będzie stanowiło istotne wsparcie dla działań państw członkowskich w pracach nad raportem. Niniejsze opracowanie powstało jako żywy dokument w wyniku wykorzystania rezultatów warsztatów strategicznych prowadzonych w 2013 roku w ramach Grupy Wyszehradzkiej na szczeblu doradców ds. bezpieczeństwa oraz sekretarzy rad bezpieczeństwa narodowego tych państw. Stanowi on punkt odniesienia do narodowych i międzynarodowych konsultacji. Kwestie bezpieczeństwa UE ujęte są w czterech blokach dotyczących:

1. Misji Unii Europejskiej w dziedzinie bezpieczeństwa,

2. Środowiska bezpieczeństwa,

3. Działań UE w dziedzinie bezpieczeństwa,

4. Środków niezbędnych do prowadzenia wspólnych działań.

1. MISJA UNII EUROPEJSKIEJ W DZIEDZINIE BEZPIECZEŃSTWA

Interesy narodowe i cele strategiczne są ważnymi punktami odniesienia podczas rozpatrywania problemów bezpieczeństwa. Można przyjąć, że uznane za wspólne interesy i cele strategiczne państw członkowskich stanowią misję UE w dziedzinie bezpieczeństwa i mogą być rozpatrywane co najmniej w trzech wymiarach: 1) byt polityczny istniejący w określonej granicami przestrzeni (terytorium); 2) obywatele, jako swoiste atomy tej całości; 3) indywidualne i zbiorowe zasoby/dobra/wartości materialne (gospodarcze) i niematerialne (społeczne).

Mając na uwadze powyższe założenia misja UE w dziedzinie bezpieczeństwa mogłaby obejmować:

• wspieranie niepodległości i nienaruszalności granic państw członkowskich, głównie w wymiarze politycznym i gospodarczym oraz w innych pozamilitarnych dziedzinach i sektorach bezpieczeństwa, a jeśli państwa wzajemnie to uzgodnią – także w dziedzinie militarnej;
• współpraca na rzecz wzmacniania wspólnych i indywidualnych zdolności państw członkowskich do zapewniania bezpieczeństwa;
• działania na rzecz zapewnienia wolnego i bezpiecznego życia obywateli państw UE oraz swobody korzystania przez nich z praw i wolności człowieka
  i obywatela zarówno na terytorium UE, jak i poza nim, bez szkody dla bezpieczeństwa innych osób i bezpieczeństwa państw członkowskich;
• wspieranie ochrony indywidualnej obywateli i zbiorowej ludności przed zdarzeniami losowymi i zamierzonymi zagrożeniami dla ich życia i zdrowia oraz przed naruszeniem, utratą lub degradacją dysponowanych przez nich dóbr (materialnych i niematerialnych);
• wspólne działanie na rzecz bezpieczeństwa zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego państw UE;
• ukierunkowanie społecznego i gospodarczego działania na rzecz wsparcia rozwoju i umacniania systemu bezpieczeństwa UE.

2. ŚRODOWISKO BEZPIECZEŃSTWA

Analiza środowiska bezpieczeństwa UE prowadzona jest pod kątem zagrożeń, wyzwań i szans w perspektywie 10-15 lat w trzech wymiarach: globalnym, regionalnym (Afryka Północna, Bliski Wschód, Europa Wschodnia) oraz wewnętrznym (państwa członkowskie UE).

W wymiarze globalnym główne zagrożenia generowane będą przez dynamicznie narastające cyberzagrożenia, terroryzm międzynarodowy oraz proliferację broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia, a także regionalne konflikty angażujące głównych graczy światowych. Źródłem głównych wyzwań będzie globalizacja oraz rewolucja informacyjna i biotechnologiczna. Za główną szansę zapewnienia bezpieczeństwa i rozwoju całej UE należałoby uznać możliwość pokojowego wykorzystania globalnych dóbr wspólnych (oceany, przestrzeń powietrzna, kosmiczna
i cyber).

W wymiarze regionalnym główne zagrożenia będą stwarzane przez wewnątrzpaństwowe lub regionalne konflikty w bliskim sąsiedztwie UE (Europa Wschodnia, Bliski Wschód i Afryka Północna), państwa upadłe i upadające oraz ataki cybernetyczne. Główne wyzwania dla bezpieczeństwa europejskiego wiążą się ze sposobami radzenia sobie z konsekwencjami obecnego kryzysu bezpieczeństwa w Europie,
a także z erozją nuklearnych i konwencjonalnych porozumień w zakresie kontroli zbrojeń, w tym traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE). Największą szansę stwarzają demokratyczne przemiany ustrojowe oraz nowe rynki zbytu i inwestycyjne otwierające się w otoczeniu Europy.

W wymiarze wewnętrznym główne zagrożenie może powodować techniczna
i technologiczna dekapitalizacja energetycznej infrastruktury krytycznej, cyberataki skierowane przeciwko systemom sterującym infrastrukturą krytyczną, formy terroryzmu charakterystyczne dla Europy (np. terroryzm separatystyczny, terroryzm rodzimy). Główne wyzwania będą wiązały się z utrzymaniem spójności UE, jej finansową integracją oraz dywersyfikacją i pogłębieniem integracji na unijnym rynku energetycznym. Najważniejszą szansę dla wspólnoty europejskiej stwarza rozwój energetyki z wykorzystaniem zasobów gazu łupkowego oraz źródeł energii odnawialnej.

Biorąc pod uwagę prawdopodobieństwo wystąpienia wyżej wymienionych zjawisk i procesów oraz ich systemowy wpływ na bezpieczeństwo UE, można wyróżnić trzy scenariusze możliwego rozwoju strategicznych warunków (środowiska) bezpieczeństwa europejskiego:

• realistyczny, najbardziej prawdopodobny (ewolucja) - uwzględniający kontynuację obecnych trendów. Można zatem spodziewać się dalszego postępowania procesów integracyjnych w Europie (chociaż o znacznie zwolnionym tempie i zróżnicowanym charakterze) oraz utrzymania się, mimo kryzysów, podstawowych elementów spójności UE. Utrzymywać się będzie nadal ograniczona zdolność działania UE na arenie międzynarodowej, z jednoczesnym powolnym zmierzaniem w kierunku pogłębienia współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa. Trudności mogą powodować działania rosyjskie nastawione na ograniczanie tej współpracy i rozbijanie jedności europejskiej;
• bardzo korzystny, optymistyczny (zaawansowana integracja) - uwzględniający przewagę pozytywnych oraz pożądanych zjawisk i tendencji w kształtowaniu się przyszłego środowiska. Może on zaistnieć, jeśli Europa powróci na ścieżkę wzrostu gospodarczego, pokona kryzys strefy euro, umocni się wspólna waluta; nastąpi pogłębienie integracji europejskiej w kierunku pełnej federacji z wspólną polityką bezpieczeństwa i obronną, bliską i efektywną współpracą z NATO; warunkiem takiego scenariusza jest kontynuowanie polityczno-wojskowej obecności USA na kontynencie europejskim oraz powrót Rosji na drogę współpracy z Zachodem;
• wybitnie niekorzystny, pesymistyczny (dezintegracja)– to scenariusz uwzględniający przewagę niekorzystnych i niebezpiecznych zjawisk zewnętrznych i wewnętrznych. Dla UE oznaczałoby to: pogłębiający się kryzys polityczny i finansowo-gospodarczy, prowadzący do osłabienia jej spójności; renacjonalizację polityk bezpieczeństwa państw członkowskich UE; spadek stopnia poszanowania prawa międzynarodowego, w tym wspólnotowego prowadzący do powstania „unii dwóch prędkości”, a w dalszej perspektywie nawet do upadku waluty euro i dezintegracji UE. Jednym z ważnych elementów tego scenariusza byłyby konfrontacyjne działania Rosji (nowa zimna wojna).

3. DZIAŁANIA UE W DZIEDZINIE BEZPIECZEŃSTWA

Koncepcja działań strategicznych UE (tj. realizacji swojej uzgodnionej misji z uwzględnieniem przewidywanych warunków) powinna być dostosowana przede wszystkim do najbardziej prawdopodobnego scenariusza ewolucji, ale z uwzględnieniem także gotowości do koniecznych z punktu widzenia bezpieczeństwa korekt zwiększających wspólne wysiłki w razie wystąpienia scenariusza dezintegracji bądź też korekt dających możliwość przesunięcia wysiłków na zadania rozwojowe w razie scenariusza zaawansowanej integracji. W związku z tym za zasadne uznaje się rekomendowanie następujących strategicznych priorytetów działań UE w dziedzinie bezpieczeństwa:

• utrzymywanie i demonstrowanie jedności, determinacji i gotowości do działania w pełnym spectrum bezpieczeństwa;
• umacnianie międzynarodowej wspólnoty bezpieczeństwa, w szczególności poprzez działania na rzecz pogłębiania procesów integracyjnych opartych na wspólnocie interesów i wartości, w tym zwłaszcza rozwijanie WPBiO, wspólne europejskie bezpieczeństwo energetyczne i cyberbezpieczeństwo, jak też współpracy z NATO oraz wzmacnianie strategicznych partnerstw, przede wszystkim z USA;
• wspieranie i uczestniczenie, na podstawie wyraźnego mandatu międzynarodowego, w działaniach społeczności międzynarodowej mających na celu zapobieganie powstawaniu źródeł zagrożeń lub rozprzestrzenianiu się już istniejących kryzysów.

Działania strategiczne UE w dziedzinie bezpieczeństwa mogą obejmować:

• stabilizowanie środowiska bezpieczeństwa - promowanie i rozwijanie współpracy wewnątrz i na zewnątrz UE, wykorzystywanie szans, podejmowanie wyzwań i zapobieganie zagrożeniom w wymiarze niemilitarnym, zwłaszcza energetycznym i cybernetycznym, a także militarnym;
• reagowanie kryzysowe - wzajemne wsparcie w zakresie monitorowania, informowania, przeciwdziałania kryzysom niemilitarnym, zwłaszcza energetycznym i cybernetycznym oraz spowodowanych klęskami i katastrofami, a także uzgodnione reagowanie na kryzysy poza terytorium UE, zagrażające interesom ujętym we wspólnej misji UE;
• działania obronne - wzajemne wspieranie  się, zgodnie z Traktatem Lizbońskim, w zakresie odstraszania i odpierania agresji szczególnie w jej pozamilitarnych wymiarach (cyber, terror, inne).
   

4. ŚRODKI NIEZBĘDNE DO PROWADZENIA WSPÓLNYCH DZIAŁAŃ (system bezpieczeństwa UE)

Przygotowanie UE do działań w dziedzinie bezpieczeństwa powinno w pierwszej kolejności skupiać się na następujących priorytetach:

• koordynacji współpracy i współdziałania unijnych instytucji zarządzania bezpieczeństwem;
• profesjonalizacji podmiotów obronnych i ochronnych w państwach członkowskich, w tym sił zbrojnych, służb i straży, a w szczególności zbudowania systemu bezpieczeństwa energetycznego oraz profesjonalnego i powszechnego systemu cyberbezpieczeństwa;
• powszechniejszym zaangażowaniu w sprawy bezpieczeństwa podmiotów społecznych (w tym informacyjnych, kulturowych, edukacyjnych i naukowo-technicznych)  i gospodarczych (w tym zwłaszcza przemysłowych, finansowych, energetycznych, infrastrukturalnych).

Utrzymywanie i transformacja europejskiego systemu bezpieczeństwa wymaga następujących działań przygotowawczych:

• rozwój obecnych i ustanowienie nowych proceduralnych, instytucjonalnych, prawnych i doktrynalnych ram współpracy w ramach unijnego systemu zarządzania bezpieczeństwem, w tym stworzenie efektywnego systemu planowania strategicznego (strategie, plany rozwoju, programy, itp.);
• rozwój europejskich zdolności obronnych i w innych dziedzinach bezpieczeństwa, m. in. poprzez strategicznie ukierunkowaną zrównoważoną konsolidację przemysłowego potencjału obronnego państw europejskich;
• umacnianie europejskiego obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości;
• rozwój niematerialnych (w tym informacyjnych, edukacyjnych, kulturowych, naukowo-technicznych) i materialnych (finansowych, energetycznych, infrastrukturalnych) zdolności do wspierania działań na rzecz bezpieczeństwa europejskiego;
• rozwój zdolności niezbędnych do zapobiegania, ochrony, eliminowania i zwalczania zagrożeń oraz ryzyk związanych z cyberprzestępczością, terroryzmem
  i międzynarodową przestępczością zorganizowaną.

* * *

Konsultacje w różnych formatach regionalnych dotyczące strategicznych problemów bezpieczeństwa europejskiego mają szansę przyczynić się do kształtowania korzystnego klimatu politycznego podczas konsultowania Raportu Wysokiego Przedstawiciela przed Szczytem Rady Europejskiej w 2015 roku, jak również do stworzenia bazy wiedzy, która może okazać się przydatna do opracowania nowego dokumentu ramowego polityki bezpieczeństwa UE - Białej Księgi Bezpieczeństwa Europejskiego, a w dalszej perspektywie zapewne również Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa.