NOTATKA BBN: Państwo Islamskie - problemy oraz prognoza aktywności - Wydarzenia - Biuro Bezpieczeństwa Narodowego

***

Notatka BBN
nt. perspektyw funkcjonowania Państwa Islamskiego

1. Syria i Irak

Największą w ostatnich miesiącach porażką PI jest utrata irackiego Tikritu w kwietniu br. na rzecz rządowych sił irackich wspieranych przez kurdyjskich peszmergów i siły irańskie. Ofensywa prowadzona przez rząd w Bagdadzie i kontynuacja nalotów koalicji utworzonej przez Stany Zjednoczone na pozycje islamistów w Iraku i Syrii wymusiła na PI przeniesienie uwagi z północnej części Iraku na część zachodnią[1]. Przyczyniła się również do strat osobowych (również w kierownictwie wojskowym PI), strat w sprzęcie i uzbrojeniu, a także do znacznego zmniejszenia dochodów, jakie islamiści uzyskiwali ze sprzedaży ropy naftowej[2].

Pewnym problemem dla PI są rozdźwięki wewnętrzne na tle taktyki prowadzonej walki. Ujawniły je negocjacje toczone w styczniu 2015 r. z Jordanią, dotyczące uwolnienia jordańskiego zakładnika, por. Muaza al-Kasasbe[3]. Jak się wydaje, celem kierownictwa PI było podniesienie organizacji do rangi państwa-negocjatora i legitymizacji jego władzy na zajętych terytoriach. Jednak grupa zagranicznych bojowników (wywodzących się z Arabii Saudyjskiej i państw Zatoki Perskiej) potępiła przyjętą przez „miejscowych” liderów PI taktykę rozmów, domagając się zaprzestania wszelkich prób negocjacji i strategii innych niż bezwarunkowa ekspansja.

PI udanie kontynuuje działalność propagandową na zajętych terenach. Organizacja stara się wykorzystywać poczucie krzywdy wśród lokalnych społeczności, dążąc do podsycania napięć na tle religijnym (w szczególności konfliktu sunnicko-szyickiego), a także zwiększania zaangażowania Zachodu w regionie – oba te czynniki umożliwiają przywództwu PI prowadzenie narracji: „my” – prawowierni muzułmanie versus „oni” – szyici i krzyżowcy z Zachodu, przyciągającej kolejnych bojowników. Niezmienne elementy to także zastraszanie i przemoc.

Brak zaangażowania sił zachodnich w walki lądowe w Syrii i Iraku oraz fakt, że liczba obywateli państw zachodnich (w tym dziennikarzy i pracowników organizacji humanitarnych) w tym regionie znacząco się zmniejszyła (co utrudnia branie zakładników) sprawia, że na głównego, strategicznego wroga kreowani są szyici[4].

PI nadal umiejętnie wykorzystuje media do kreowania swojego wizerunku oraz podsycania poczucia nieustannego zagrożenia dla świata zachodniego ze strony globalnego dżihadu. Rozpowszechniane, w szczególności w internecie, materiały propagandowe PI mają na celu zarówno motywowanie bojowników, jak i prowokowanie niewspółmiernej do zagrożenia odpowiedzi Zachodu. Organizacji zależy na odwróceniu zarysowującego się trendu do usuwania z czołówek gazet i portali zachodnich informacji o wojnie w Iraku-Syrii. W tych warunkach działania „koalicji antyterrorystycznej” stają się ofensywą o względnie dużej skuteczności i małym nagłośnieniu. PI, uzależnione w swojej działalności od zasad marketingu i reklamy, stara się przeciwdziałać tej medialnej ciszy, przemawiając do globalnego audytorium coraz bardziej brutalnymi egzekucjami, aranżowanymi w niemal teatralnej formie[5], z których nagrania wideo udostępniane są w internecie. Propaganda szerzona przez PI tworzy „terrorystycznych celebrytów”.

2. Afryka Północna, Nigeria, Półwysep Arabski

W obliczu osłabienia w Syrii i Iraku, idealnym gruntem do rozwoju struktur okazała się dla PI Libia, ze względu na panujący tam chaos, polityczną próżnię, podziały ludności i łatwy dostęp do broni. W tym kraju PI utworzyło trzy wilajaty (Trypolisu na zachodzie, Fezzanu na południu i w centrum oraz Barki na wschodzie i południowym wschodzie), które rozwijają swoją działalność. W odróżnieniu od egzekucji prowadzonych w Syrii i Iraku, które uzasadniano ideologicznie (zwalczanie szyitów czy „krzyżowców”), zbiorowe egzekucje chrześcijan w Libii są wyłącznie pokazem siły i nienawiści[6], praktycznym wymiarem współzawodnictwa bojowników PI w wykazywaniu się brutalnością.

Ekspansję na obszarach Afryki Północnej ułatwia fakt, że wielu zagranicznych bojowników PI pochodzi z tego regionu (w tym ponad 3 tys. z samej Tunezji[7]), a organizacja może rozszerzać swoje wpływy w państwach takich jak Libia, Algieria czy Tunezja oddelegowując ich do tworzenia struktur w państwach pochodzenia.

Kolejnym obszarem oficjalnej ekspansji PI jest Nigeria – w marcu 2015 r. baję (przysięgę lojalności wobec kalifa) złożyło Boko Haram (BH). Akceptacja baji dowodzi elastyczności politycznego przywództwa PI, które obecnie wykorzystuje wszelkie okoliczności do podkreślania swojej siły. W praktyce dołączenie BH do PI oznacza zwiększenie mocy przekazu nigeryjskich islamistów (możliwe, że – poprzez Libię – PI będzie również dostarczać broń i szkoleniowców dla BH), zaś dla „kalifatu” jest dowodem „trwania i ekspansji”.

Tworzenie przez PI kolejnych wilajatów (poza Afryką także m.in. w Arabii Saudyjskiej) jest zjawiskiem względnie nowym, przy tym nie oznacza faktycznej kontroli na tych terytoriach. Stanowi jednak ważne narzędzie propagandowe – ekspansja przedstawiana jest jako dowód dobrej kondycji „kalifatu”. W rzeczywistości PI w miarę zwiększającej się presji w Syrii i Iraku będzie przesuwać swoją uwagę na terytoria zapewniające większe możliwości rozwoju, jak Libia czy pogranicze afgańsko-pakistańskie. Również ogarnięty konfliktem Jemen daje PI zwiększoną możliwość działania.

3. Pakt o nieagresji z Al-Kaidą?

Dalszy rozwój PI w dużej mierze zależny jest od decyzji podejmowanych przez liderów Al-Kaidy (AQ). Obie organizacje dzielą tę samą ideologię i interpretację Koranu, a ich spory dotyczą głównie przywództwa oraz priorytetów operacyjnych (dla PI głównym celem jest walka z „bliskim wrogiem”, tj. w pierwszej kolejności szyitami, dla AQ – walka z Zachodem). Dopóki liderem AQ pozostaje 64-letni Ajman az-Zawahiri, epigon Osamy bin Ladena, konflikt między PI i AQ pozostanie aktualny. Prawdopodobne jest jednak, że następca Az-Zawahiriego[8] zbliży się do PI – już teraz taktyka AQ upodabnia się do tej stosowanej przez PI[9] (podporządkowywanie sobie terytoriów z dala od ośrodków władzy centralnej m.in. w Syrii czy Jemenie).

Zbliżeniu AQ i PI może sprzyjać również zmiana kierownictwa PI – według trudnych do zweryfikowania doniesień, lider PI, „kalif” Abu Bakr al-Baghdadi miał zostać ciężko ranny lub nawet zabity w jednym z nalotów. Pełniącym obowiązki kalifa jest obecnie Abu Ala’a al-Afri, autorytet religijny pozostający w dobrych stosunkach z AQ. Struktura PI jest wprawdzie hierarchiczna, a Al-Baghdadi jest charyzmatycznym liderem, jednak organizacja nie wykazuje kultu jednostki, a raczej kult samej idei – tym samym ideologia stanowiąca fundament PI pozostanie aktualna nawet po zmianie kalifa, mimo możliwego przejściowego osłabienia organizacji.

W przyszłości nie można wykluczyć współpracy AQ i PI, a w obliczu zmieniającej się sytuacji w regionie i ewentualnej zmiany liderów obu ugrupowań – nawet fuzji.

Zapowiedzią konsekwencji tego rodzaju sojuszu są ataki przeprowadzane na Zachodzie przez osoby niepowiązane strukturalnie z żadną organizacją terrorystyczną[10], dzielące z PI/AQ wyłącznie ideologię. Zamachy w Paryżu w styczniu br.[11] dowodzą, że organizacje wrogie sobie (Al-Kaida na Półwyspie Arabskim i PI) już obecnie aprobują swoje działania w zakresie dokonywania zamachów w państwach zachodnich.