Bliski Wschód, Ukraina, polityka Rosji oraz nowe technologie. Raport "Trendy strategiczne 2015" - Wydarzenia - Biuro Bezpieczeństwa Narodowego

21.05.2015

Bliski Wschód, Ukraina, polityka Rosji oraz nowe technologie. Raport "Trendy strategiczne 2015"

Przedstawiamy informację nt. raportu szwajcarskiego ośrodka badawczego, poświęconego głównym procesom zachodzącym w bezpieczeństwie międzynarodowym. Jednocześnie informujemy, że publikowane na stronach Biura Bezpieczeństwa Narodowego materiały ograniczają się do części informacyjnej, pomijając wnioski dla bezpieczeństwa RP.

 

***

Informacja nt. raportu
"Trendy strategiczne 2015. Kluczowe wydarzenia w sprawach globalnych"

 

Centrum Studiów nad Bezpieczeństwem na Politechnice Federalnej w Zurychu opublikowało raport pt. Strategic Trends 2015. Key Developments in Global Affairs (pol. Trendy strategiczne 2015. Kluczowe wydarzenia w sprawach globalnych). Celem publikacji jest pobudzenie i wzbogacenie debaty publicznej na temat procesów, które autorom publikacji wydały się szczególnie istotne w wymiarze globalnym bezpieczeństwa, a w konsekwencji przyczynienie się do przeciwdziałania zagrożeniom i podejmowania wyzwań dla bezpieczeństwa.

Autorzy raportu uważają, że złożoność i niejednorodność zjawisk zachodzących na arenie międzynarodowej oraz okazana słabość (bezczynność) przez państwa, które dotychczas decydowały o porządku międzynarodowym, skutkują postępującym brakiem poczucia bezpieczeństwa w świecie oraz utratą kontroli nad zachodzącymi w świecie procesami. Systematycznie spada wiarygodność systemów zbiorowego bezpieczeństwa. Autorzy zachęcają, aby to potrzeba podjęcia wspólnych, skoordynowanych działań służących poprawie bezpieczeństwa w wymiarze globalnym dominowała w polityce bezpieczeństwa państw. We wszystkich artykułach uznaje się dominującą rolę państw jako tych aktorów sceny międzynarodowej, którzy posiadają siły, środki i narzędzia do efektywnego spełniania funkcji regulacyjnej i kontrolnej w kształtowaniu środowiska bezpieczeństwa w wymiarze globalnym.

 

Geneza opracowania raportu

„Strategic Trends” to anglojęzyczna seria wydawnicza realizowana przez Centrum Studiów nad Bezpieczeństwem na Politechnice Federalnej w Zurychu od sześciu lat, obejmująca coroczną analizę kluczowych wydarzeń w wymiarze globalnym, z położeniem nacisku na kwestie międzynarodowego bezpieczeństwa[1].

Celem publikacji jest pobudzenie i wzbogacenie debaty publicznej na temat procesów, które autorom publikacji wydały się szczególnie istotne w wymiarze globalnym bezpieczeństwa, a w konsekwencji przyczynienie się – przez aktywną debatę - do przeciwdziałania współczesnym zagrożeniom i podejmowania wyzwań dla bezpieczeństwa.

 

Treść raportu – najważniejsze zapisy

W rozdziale I pt. „Wojna trzydziestoletnia na Bliskim Wschodzie?” autor Martin Zapfe analizuje genezę i możliwe skutki współczesnych konfliktów zbrojnych w tym regionie. Stwierdza, że ich stawką jest nie tylko przyszłość poszczególnych państw, ale także funkcjonowanie współczesnej koncepcji państw „narodowych” w świecie arabskim. Wśród możliwych konsekwencji obecnych zmian autor wymienia m.in.:  

  1.  zagrożenie dezintegracją dotychczasowego porządku politycznego i religijnego na Bliskim Wschodzie, ponieważ w obecnych konfliktach podważany jest paradygmat sprawowania kontroli państwowej nad zjawiskami zachodzącymi w regionie;
  2.  utworzenie nowego typu państwa, opartego na koncepcji muzułmańskiego kalifatu;
  3.  wzmocnienie – kosztem opozycji syryjskiej - siły i pozycji reżimu Baszara al-Asada;
  4.  osłabienie hegemonii Iranu w regionie, ze względu na postępującą słabość gospodarki irańskiej;
  5.  pojawienie się różnorodnych, trudnych obecnie do wyobrażenia sojuszy, ukierunkowanych na legitymizację ruchów rewizjonistycznych i sankcjonujących nowe strefy wpływów pomiędzy mocarstwami światowymi i regionalnymi, posiadającymi interesy na Bliskim Wschodzie.

Potencjał dalszej destabilizacji sytuacji na Bliskim Wschodzie jest duży. Jednak region ten, wzorem Pokoju westfalskiego z 1648 roku określanego jako „wielki kompromis”, stoi przed szansą urzeczywistnienia analogicznej perspektywy, pod warunkiem przyjęcia trzech założeń:

  1.  pokój w Syrii nie będzie możliwy bez wypracowania porozumienia pomiędzy jej sąsiadami;
  2.  punktem wyjścia dla porozumienia pokojowego powinno być przekonanie zaangażowanych aktorów, że dalsze eskalowanie konfliktu na Bliskim Wschodzie  będzie dodatkowo osłabiać państwa regionu i przyczyniać się do wzmocnienia sił rewizjonistycznych;
  3.  we wspólnym interesie państw regionu leży utrzymanie porządku opartego na istniejących granicach państwowych.

W rozdziale II Jonas Gratz podjął się charakterystyki i oceny wyzwań związanych z agresywną polityką bezpieczeństwa prowadzoną przez prezydenta Rosji W. Putina. Rosja podważyła istniejący obecnie liberalny porządek w Europie, obnażyła polityczne i militarne nieprzygotowanie Unii Europejskiej do skutecznego reagowania na zagrożenia i wyzwania dla bezpieczeństwa w Europie, zanegowała koncepcję integracji europejskiej. W tym celu Rosja:

  1.  dokonała agresji na wschodnią Ukrainę;
  2.  realizuje intensywne inwestycje zbrojeniowe oraz przeprowadza ćwiczenia wojskowe;
  3.  stosuje szereg środków i technik propagandowych w ramach prowadzonej polityki informacyjnej;
  4.  uznaniowo i selektywne wykorzystuje zasady prawa międzynarodowego, łamiąc niektóre postanowienia Aktu Końcowego KBWE z Helsinek z 1975 r., Karty Narodów Zjednoczonych oraz innych postanowień określających zasady ładu międzynarodowego w Europie;
  5.  celowo angażuje się w sprawy wewnętrzne niektórych członków UE;
  6.  kwestionuje zasady współpracy gospodarczej, wykorzystując tę dziedzinę do realizowania własnych interesów bezpieczeństwa.

Agresja Rosji na Ukrainę postawiła na porządku dziennym pytanie o dalszy kierunek ewolucji środowiska bezpieczeństwa oraz miejsce UE i Rosji w systemie bezpieczeństwa europejskiego.

Niezbędna w nowych warunkach obrona interesów Europy jest możliwa jedynie dzięki utrzymaniu jej jedności i politycznej solidarności. Przyszłość Europy określają dwa możliwe scenariusze rozwoju środowiska bezpieczeństwa:

  1.  w scenariuszu pierwszym, długofalowe działania UE blokowane są przez niekończące się dyskusje, koncentrujące się na pomniejszych, doraźnych projektach integracyjnych. Urzeczywistnienie się takiego scenariusza będzie zrealizowaniem obecnych celów polityki rosyjskiej;
  2.  w drugim scenariuszu, Unia – w oparciu o posiadane siły, środki, zasoby i zdolności - odwołuje się do wartości stojących u podstaw integracji europejskiej i wychodzi z obecnego kryzysu jako silny gracz na arenie międzynarodowej, podważający zasadność i celowość istnienia ruchów izolacjonistycznych i tradycjonalistycznych w samej Rosji, przyczyniając się w ten sposób do uruchomienia procesów modernizacyjnych w tym kraju.

Zdaniem autora, w długiej perspektywie czasowej realizacja drugiego scenariusza byłaby dla społeczności europejskiej, w tym rosyjskiej, znacznie korzystniejsza.

Rozdział III autorstwa Prema Mahadevana poświęcony został omówieniu radykalizmu na przykładzie wpływu Państwa Islamskiego na kierunki ewolucji terroryzmu międzynarodowego. Autor definiuje cztery filary, określające istotę radykalizmu islamskiego:

  1. istnienie Państwa Islamskiego i reprezentowany przez nie model nieograniczonego granicami dżihadu;
  2. funkcjonowanie Al-Kaidy i jej przybudówek;
  3. działalność „samotnych wilków” (zwanych inaczej dżihadystami -amatorami) – pojedynczych osób nie posiadających specjalistycznego wyszkolenia i wiedzy operacyjnej, ale sympatyzujących z dżihadyzmem;
  4. zorganizowana działalność kryminalna, zapewniająca finansowanie aktów terrorystycznych.

Zwalczanie Państwa Islamskiego jest utrudnione ze względu na:

  1. położenie w znacznej odległości od terytorium podlegającego jurysdykcji zachodniej;
  2. brak rozpoznania wywiadowczego USA;
  3.   rosnącą odporność struktur Państwa Islamskiego na ataki lotnicze i z użyciem dronów;
  4. stosowaną przez bojowników islamskich taktykę nasilania aktów terroryzmu w różnych częściach świata i upowszechniania informacji o przeprowadzonych egzekucjach;
  5. stały dopływ nowych bojowników islamskich, w tym obywateli państw zachodnich;
  6. zapewnienie przez struktury administracyjne Państwa Islamskiego – w odróżnieniu od Al-Kaidy - różnych źródeł finansowania działalności (dotacje prywatne, udziały w handlu ropą, nielegalny przemyt, wprowadzenie systemu podatkowego od transakcji handlowych, przemyt i sprzedaż artefaktów archeologicznych z Syrii i Iraku, inne);
  7. relatywnie wysoką świadomość prawną terrorystów, zwłaszcza obywateli państw zachodnich;
  8. sieciowy system sprawowania władztwa przez dżihadystów, utrudniający identyfikację i ukaranie organizatorów i sprawców ataków terrorystycznych.

Zdaniem autora, losy Państwa Islamskiego w sposób bezpośredni będą kształtować entuzjazm radykałów islamskich i wpływać na ich determinację do udziału w aktach terroryzmu przeciw państwom Zachodu.  Zasadnicza rola w zwalczaniu zagrożenia terrorystycznego powinna być przypisana Stanom Zjednoczonym oraz państwom członkowskim Unii Europejskiej.

W rozdziale IV Michael Haas odniósł się do problemu postępującej militaryzacji przestrzeni kosmicznej, jako tego obszaru, który w dobie postępującej globalizacji, komercjalizacji, informatyzacji, postępu technologicznego, rosnącego uzależnienia gospodarek od systemów umieszczanych w kosmosie, kurczenia się dostępu do zasobów naturalnych, stoi przed zagrożeniem narastającej rywalizacji pomiędzy państwami i innymi podmiotami stosunków międzynarodowych. Przestrzeń kosmiczna może być obszarem, w którym wykorzystywanie różnorodnych systemów służących ludzkości może odbywać się na zasadach współpracy i wzajemnego poszanowania (np. w obszarze kluczowych sektorów gospodarek państw, systemów komunikacji i nawigacji, meteorologii, badań naukowych, planowania przestrzennego, awiacji, zarządzania kryzysowego, monitorowania środowiska, itd.). Jest to jednak obszar bardzo podatny i wrażliwy na ewentualne lekkomyślne zachowania podmiotów państwowych, jak i niepaństwowych (tj. umieszczanie na orbicie systemów, które mogą być użyte jako broń[2]; umieszczanie i wykorzystywanie satelitów szpiegowskich; intencjonalne naruszanie obecnie obowiązujących porozumień dotyczących funkcjonowania w przestrzeni kosmicznej, wykorzystywanie „luk prawnych” do rozszerzania sfer własnej działalności w kosmosie, itp.). Potencjalnym obszarem napięć mogą być konflikty interesów państw i innych zaangażowanych podmiotów dotyczące cywilnych i wojskowych zasad wykorzystywania przestrzeni kosmicznej, a także rosnące ryzyko wypadków i zdarzeń losowych w kosmosie, o konsekwencjach trudnych do przewidzenia. Postulaty i rekomendacje autora zmierzają w kierunku zmniejszenia podatności przestrzeni kosmicznej na militaryzację przez:

  1.  zastąpienie niektórych systemów kosmicznych analogicznymi systemami umieszczonymi na lądzie lub w przestrzeni powietrznej;
  2.  ustanowienie nowych ram prawnych, w tym rozbudowę systemów budowy zaufania oraz rozszerzenie porozumień rozbrojeniowych i kontroli zbrojeń, w tym wprowadzenie moratorium na ćwiczenia z użyciem broni, która może być użyta w kosmosie;
  3.  wprowadzenie mechanizmu kontroli wykorzystywania przestrzeni kosmicznej, sprawowanej przez wielostronną, niezależną agencję.

Ostatni rozdział autorstwa Myriam Dunn Cavelty zawiera analizę procesów regulujących stosunki międzynarodowe w cyberprzestrzeni, która w artykule postrzegana jest w kategoriach nowej sfery środowiska bezpieczeństwa. Coraz częściej cyberprzestrzeń wykorzystywana jest przez państwa do budowania stosunków politycznych oraz realizacji zadań strategicznych. Destabilizujący efekt ewentualnej agresji w cyberprzestrzeni wraz z postępem cywilizacyjnym i technologicznym będzie nie tylko wzrastać, ale też coraz częściej mieć charakter celowany, wymierzony przeciwko konkretnym, precyzyjnie zdefiniowanym podmiotom politycznym lub gospodarczym. W związku z tym, pojawiła się potrzeba opracowania katalogu działań, które określałyby zasady współpracy i rozwijania relacji w cyberprzestrzeni oraz odstraszałyby potencjalnych agresorów przed podejmowaniem działań agresywnych. Przedstawione rekomendacje przyszłych działań obejmują:

  1.   utrzymanie zarządzania internetem z pełnym poszanowaniem dotychczas obowiązujących zasad otwartości i współpracy;
  2.   rozszerzenie międzynarodowych środków budowy zaufania i bezpieczeństwa na sferę cyberprzestrzeni (utrzymywanie przejrzystości działań);
  3.   rozszerzenie międzynarodowego prawa humanitarnego na sferę cyberprzestrzeni oraz ustanowienie międzynarodowego prawa cyberwojny;
  4.   rozwój własnych zdolności do odstraszania przed atakiem cybernetycznym (w tym odstraszanie przez ryzyko wymierzenia agresorowi „kary” za przeprowadzenie ataku) z zastrzeżeniem, że agresor będzie precyzyjnie zdefiniowany.
 

[1] Raport „Transatlantic Trends 2015” dostępny jest w Internecie na stronie: http://www.css.ethz.ch/publications/pdfs/Strategic-Trends-2015.pdf Witryna internetowa Centrum Studiów nad Bezpieczeństwem: http://www.css.ethz.ch/

[2] Przedmiotem analizy autora jest np. system ASAT – rakietowa technologia zestrzeliwania satelitów.